Xe lật do đâu?

Quay vòng ở tốc độ cao, va chạm với chướng ngại vật trên đường, đi trên nền nghiêng hay lên dốc quá cao là những nguyên nhân cơ bản gây lật xe.

Lật xe là một trong những dạng tai nạn gây ra chấn thương trầm trọng nhất trong các dạng tai nạn ô tô. Theo thống kê hàng năm ở Mỹ có khoảng hơn 200.000 vụ tai nạn lật xe gây chấn thương hoặc tử vong khoảng 224.000 người. Xét về mặt động học, xe có thể bị lật theo hai cách là lật dọc hoặc lật ngang xe. Lật xe có thể là do nhiều nguyên nhân khác nhau, tuy nhiên về cơ bản lật xe thường do quay vòng ở tốc độ cao, va chạm với vật khác, đi trên nền nghiêng hay đơn giản chỉ là lên dốc quá cao và mất thăng bằng.

Trong thực tế hiện tượng lật ngang xe thường gặp nhất là do duy trì tốc độ cao khi quay vòng. Về mặt vật lý động học, khi xe đi vào vòng cua sẽ chịu tác dụng của 3 lực gồm: lực từ mặt đường tác động lên lốp xe, lực quán tính (lực ly tâm) và trọng lực (phụ thuộc vào tải trọng của xe). Lực từ mặt đường tác động lên lốp xe hướng vào tâm quay vòng của xe (có giá trị nhỏ), lực quán tính ly tâm (phụ thuộc vào vận tốc của xe, tác động lên trọng tâm của xe – cao hơn so mặt đường) có hướng ra phía ngoài tâm quay. Hai lực này sẽ làm cho xe có xu hướng bị lật ra phía ngoài của cung quay vòng.

Khi hai thành phần lực này “chiến thắng” trọng lực của xe (phụ thuộc vào tải trọng và trọng lượng của xe và có hướng từ trên xuống) thì xe bắt đầu xuất hiện hiện tượng lật ngang. Những chiếc xe có trọng tâm càng cao thì hiện tượng lật càng dễ xảy ra do trọng tâm của xe cao, đó là nguyên nhân lý giải vì sao những chiếc xe SUV, Van, Bus hay xe tải thường dễ bị lật hơn so với các xe Sedan.

Một trường khác cũng có thể gây lật ngang xe là khi đi trên nền đường nghiêng, vì khi đó một  phần trọng lực của xe sẽ tác động theo phương ngang thân sẽ đẩy lên thân xe, khi thành phần này lớn hơn lực bám của lốp trên nền đường thì xe sẽ bị lật.  

Ngoài hiện tượng lật ngang thân xe thì xe còn có thể bị lật dọc thân xe. Hiện tượng này thường gặp khi xe đang di chuyển với tốc độ cao và đâm vào một chiếc khác hoặc chướng ngại vật trên đường, khi đó lực quán tính của xe sẽ sẽ làm xe quay quanh tâm – chính là chướng ngại vật mà chiếc xe va phải, chính vì vậy tốc độ càng cao (lực quán tính càng lớn) thì xe càng dễ bị lật. Bên cạnh đó, việc di chuyển trên mặt đường có độ dốc quá lớn – theo nghiên cứu những dốc trên 38% là mức cảnh báo nguy hiểm, đều có thể làm xe bị lật.

Để giảm thiểu dạng tai nạn cũng như những chấn thương xảy ra khi xe bị lật thì các nhà sản xuất đã quan tâm ngay từ khâu kế thân xe, trang bị hệ thống cân bằng và trang bị túi khí bên. Ngoài ra, để tự bảo vệ thì những người ngồi trên xe phải luôn thắt dây an toàn, tuy nhên thái độ của người lái vẫn là cách phòng ngừa hiệu quả nhất để tránh lật xe.         

S.Thu